آقچه، شهرک

آقْچه، شهرکی تجاری و مرکز بخشداریی به همین نام از استان جوزجان در شمال افغانستان، با °66 و ´9 و ´´48 طول شرقی و °36 و ´5 و ´´40 عرض شمالی. جمعیت بخشداری آقچه بر طبق آمار 1358ش /  1979م، 000’62 نفر است که از ترکمنها، ازبکها، تاجیکها و مردمانی از نژادهای دیگر تشکیل می‎شود و به زبانهای فارسی، ترکی و حتی عربی مُفّرس ــ در روستای سلطان آرِغ ــ سخن می‎گویند. این بخشداری علاوه بر شهر و روستاهای تابعۀ آقچه، شامل دهستانهای فیض‎آبادِ مِنْگَجِک و مردیان نیز می‎شود. بخشداری خانقاه نیز که در مجاورت آن قرار دارد سابقاً جزو دهستانهای آقچه بوده است.
نام آقچه در آثار موجود، اول‎بار در سدۀ 11ق / 17م آمده است. در این منابع آن را شهرکی مستحکم و دارای دژی نظامی معرفی کرده‎اند. این شهر که یکی از خان‎نشینهای امارت بخارا بود در سدۀ 13ق /  19م به تصرف امیردوست محمدخان درآمد و در اواخر همین سده بر اثر اغتشاش و درگیریهای نظامی به‎ویژه تهاجم محمداسحاق‎خان در ربیع‎الثانی 1286ق / 1869م و قحطی پس از آن، متحمل خساراتی شد. از این پس شهر روی به ویرانی نهاد چنان که در 1303ق / 1886م تقریباً خالی از سکنه گردید و در 1325ق / 1907م شمار منازل مسکونی در شهر و روستاهای مجاور از 300 تجاوز نمی‎کرد.
آقچه در بین سالهای 1335ق / 1916م و 1355ق / 1936م با ورود پناهندگان ازبک و ترکمن از آسیای مرکزی رو به آبادی نهاد. در 1355ش / 1976م شهری جدید در جنوب نهر آقچه (که از بَلخاب کشیده شده) ساخته شد و اکنون تأسیسات اقتصادی و رفاهی آن در مسیر جادۀ کاروان‎رو قرار دارد و محل دیدار کشاورزان و دامداران اطراف است. محصولات آقچه انواع غله و میوه است و قالی ترکمنی و پوست قراکُل آن شهرت دارد و از لحاظ پرورش اسب و گوسفند به‎ویژه گوسفند قراکُل معروف است. بافت قالی و اَلَچه (نوعی جاجیم) و پتو که اغلب کار زنان است، صنایع محلی آقچه را تشکیل می‎دهد و باعث جلب جهانگردان شده است. شمار دکانهای آقچه که در یک سدۀ پیش در اطراف دژ قرار داشت و بیش از 120 باب نبود در 1356ش / 1977م از 000’1 باب تجاوز می‎کرد. این شهر دارای مسجدجامع بزرگ و امکانات رفاهی است.

مآخذ

آریانا؛ اردو دایرةالمعارف اسلامیه، (ذیل جوزجان)؛ ایرانیکا؛ نیز:

Duprée, Louis, Afghanistan, Princeton University, New Jersey, 1973, PP. 35, 66; Cans-Puedin, Erwin, Orientteppiche es 19 und fruken 20 jahrhunderts, 1976, P. 398.

محمدآصف فکرت